Terug...
Ontstaan van Wagenbuur
De familienaam Wagenbuur is ontstaan op zaterdag 11 mei 1839 in het stadhuis van IJzendijke in Zeeuws-Vlaanderen. Daar schreef de toenmalige burgemeester, de heer J. Brevet, deze naam op in de geboorteakte van Johannes Franciscus Wagenbuur, die een dag eerder, op vrijdag 10 mei 1839 in de gemeente IJzendijke geboren was.
Het voormalig Stadhuis van IJzendijke in 1992. Hier werd de naam Wagenbuur in 1839 voor het eerst opgeschreven.
Oorspronkelijke naam
De naam die burgemeester Brevet eigenlijk had moeten opschrijven was Quaegebuer. Maar omdat hij deze van oorsprong Vlaamse familienaam blijkbaar niet kende, maakte hij er een Nederlandse verbastering van.
De vader die de geboorte kwam aangeven heette Francies Quagebuur. Zijn achternaam was al bij zijn (ongehuwde) moeder Maria Quagebuur een beetje vereenvoudigd. Van zijn opa werd de naam nog als Carolus Quaegebuer gespeld. Francies Quagebuur had een tante Catherina, een zus van zijn moeder dus, die in 1839 in het naburige Schoondijke woonde. Bij haar werd nog wel de oorspronkelijke spelling Quaegebuer aangehouden.
Catherina Quaegebuer, de tante van Francies Quagebuur voerde in 1839, ook in Zeeuws-Vlaanderen, nog de naam in de oorspronkelijke spelling.
Maar bij de eerder gemelde geboorteaangifte in 1839 werd de achternaam dus in één klap behoorlijk veranderd. Toch heeft Francies Quagebuur in de akte zijn foute achternaam niet opgemerkt, hij kon zelf niet lezen of schrijven en bij het voorlezen van de akte heeft hij blijkbaar niet gehoord dat de burgemeester hem in plaats van Francies Quagebuur, nu ineens Franciscus Wagenbuur noemde. In uitspraak is het verschil inderdaad ook niet zo heel erg groot. En al had hij het wel gehoord, de vraag is of deze eenvoudige ongeletterde arbeider een burgemeester van een kleine stad zou hebben durven corrigeren.
In deze geboorteakte van 11
mei 1839 werd de naam Wagenbuur
voor de allereerste keer opgeschreven.
(klik op het plaatje voor een beeldvullende versie)
Meerdere varianten
De achternaam was met deze vergissing niet in één keer veranderd. Francies Quagebuur bleef zichzelf zo noemen. In de bevolkingsregisters blijkt echter hoe zeer de Nederlandse autoriteiten in Zeeuws-Vlaanderen met die van oorsprong Vlaamse naam worstelden. In elk register staat weer een andere variant. Kwaadgebuur, Kwagebuur of Quagebuur. Nergens komt echter de variant Wagenbuur voor! Pas als er weer een akte voor de Burgerlijke Stand moet worden opgemaakt, op vrijdag 4 december 1840, vanwege de geboorte van Francies' tweede zoon, komt de naam Wagenbuur voor een tweede maal officieel op papier te staan. Het is daarom waarschijnlijk dat Francies bij de geboorteaangifte van zijn tweede zoon Jacobus Frederik Wagenbuur die op 3 december 1840 geboren was, een afschrift van die eerste akte heeft overlegd. Want nu schrijft ook de burgemeester van Schoondijke, dat vlak bij IJzendijke ligt, Wagenbuur op.
Nog steeds is de naam daarmee niet definitief. Ook na deze tweede vermelding blijven de bevolkingsregisters meestal de variant Kwaadgebuur vermelden.
Inschrijving Bevolkingsregister IJzendijke 1842-1844
Zelfs burgemeester J. Brevet van IJzendijke gebruikt die variant als hij voor een tweede keer voor Francies Quagebuur een akte van de Burgerlijke Stand moet opmaken. Op donderdag 10 november 1842 trouwt Francies namelijk met Maria van Damme. Dat dit officiële huwelijk overigens ná de geboorte van hun beide zonen komt, heeft te maken met het feit dat ze zeer onvermogend waren. De burgemeester is er blijkbaar niet van op de hoogte dat hij drie en een half jaar eerder de naam Wagenbuur gebruikt heeft. Maar of dat wat uitgemaakt zou hebben is ook niet te achterhalen. Er is bij de huwelijksbijlagen namelijk een officieel stuk waar overduidelijk "Francies Quagebuur" op staat, nota bene door burgemeester Brevet zelf geschreven, ruim een maand vóór het huwelijk. Toch kiest de heer Brevet ervoor om nu Kwaadgebuur te schrijven.
Huwelijksakte 10 november 1842, IJzendijke
Met het vroege overlijden van Francies Quagebuur komt er al na ruim een jaar een einde aan het huwelijk. Op donderdag 11 januari 1844 wordt, nu weer in Schoondijke, zijn overlijdensakte opgemaakt. In deze akte kiest de burgemeester van Schoondijke weer voor de meest correcte variant: Quagebuur. Vier jaar later, toen ook zijn echtgenote Maria van Damme al kwam te overlijden, op 4 januari 1848, stond in háár overlijdensakte dat zij de weduwe was van Francies Quagebuur, eveneens de meest correcte vorm.
Overlijdensakte, 11 januari 1844, Schoondijke
De naam Wagenbuur niet gebruikt
De beide zonen, slechts 8 en 7 jaar oud zijn dan wees. En hoewel van allebei in hun geboorteakte hun achternaam als Wagenbuur vermeld staat, worden zij door het armenbestuur in IJzendijke in 1848 als Jannis Quagebuur en Jacob Quagebuur, de achternaam van hun vader, in het bevolkingsregister ingeschreven.
Inschrijving Bevolkingsregister Schoondijke (1830-1861) onder het kopje: Personen behoorende aan het Algemeen Armbestuur, en zonder ouders of voogden zijnde.
Van het armenbestuur gaan ze rond 1850 over naar het gezin Vuijser-van Damme: een zus van hun moeder met haar echtgenoot, in het naburige dorp Groede. In het bevolkingsregister daar worden beide jongens als Johannes en Jacobus Kwagebuur ingeschreven. Ook hun tante wist (althans qua uitspraak) dat ze zo zouden hebben moeten heten. Hun officiële naam Wagenbuur wordt dan dus nog steeds niet gebruikt.
Inschrijving Bevolkingsregister Groede (1850-1855). De namen zijn doorgestreept vanwege hun vertrek naar de marine.
Marinearchieven
Pas als beide jongens dienst nemen bij de Koninklijke Marine wordt daar overgeschakeld naar hun officiële naam Wagenbuur. Voor de oudste is dat in 1855 en voor de jongste in 1860. Bij het inschrijven in de marinearchieven is - vanuit bureaucratisch oogpunt gezien terecht - uitgegaan van de familienaam zoals die in hun geboorteakte vermeld stond. En niet zoals ze die waarschijnlijk ook zelf gebruikt zullen hebben. Het is vrijwel zeker dat de marine dat inderdaad aan de hand van een uittrekstel van hun geboorteakten gedaan zal hebben.
Inschrijving Koninklijke Marine 1860-1868: Jacobus Frederik Wagenbuur. Naam doorgestreept vanwege zijn overlijden in 1868.
De jongste zoon is nog tijdens zijn diensttijd, al op 28 jarige leeftijd in 1868 in Soerabaya overleden. Er is daar geen overlijdensakte voor hem opgemaakt, maar daar zou hoogstwaarschijnlijk gewoon Wagenbuur in hebben gestaan. Een verschil met zijn vaders naam zou niet zijn opgemerkt.
Naamsverschil
Johannes Franciscus Wagenbuur trouwt echter na zijn diensttijd in 1864 in Amsterdam. Hij dient dan te bewijzen dat zijn beide ouders overleden zijn. Pas dan, 25 jaar na de fout in IJzendijke, komt voor het eerst officieel aan het licht dat er iets met de achternaam aan de hand is. Het overlegde uittreksel van de overlijdensakte van zijn vader meldt immers dat "Francies Quagebuur" is overleden. In de huwelijksakte staat daarom dat Johannes Franciscus Wagenbuur onder ede heeft verklaard dat Francies Quagebuur werkelijk zijn vader was, "wegens naamsverschil in de overgelegde stukken". Net als zijn vader voor hem, heeft ook Johannes Franciscus Wagenbuur dit verschil zelf niet kunnen lezen, ook hij was analfabeet.
"naamverschil", melding in de huwelijksakte van Johannes Franciscus Wagenbuur in verband met de andere achternaam van zijn vader.
Wanneer in 1918 - als ook deze Jan Wagenbuur overlijdt - zijn overlijdensakte wordt opgemaakt, staat daarin voor een allerlaatste keer de naam van Francies Quagebuur. Omdat echter zijn zoon officieel Johannes Franciscus Wagenbuur heet, wordt Francies in deze akte fantasievol Franciskus Wagenbuur genoemd.
Conclusie
Samenvattend is na bestudering van alle nog beschikbare bronnen te concluderen dat de naam Wagenbuur weliswaar sinds 11 mei 1839 bestaat, maar pas echt "in gebruik is" sinds het begin van de marinetijd van Johannes Franciscus Wagenbuur in 1855. Wagenbuur is daarmee een achternaam van zo'n 150 jaar oud. De beide zonen van Johannes Franciscus Wagenbuur, die respectievelijk in 1865 en 1866 in Amsterdam werden geboren, zijn eigenlijk pas de eerste personen waarbij er geen verschil is tussen hun eigen achternaam en die van hun vader.
Cijfers
Aantallen personen met de naam Wagenbuur, in absolute getallen
|
jaar |
aantal bij |
aantal af |
totaal |
waarvan |
|
|
mannen |
vrouwen |
||||
|
1839 |
1 |
|
1 |
1 |
|
|
1840 |
1 |
|
2 |
2 |
|
|
1865 |
1 |
|
3 |
3 |
|
|
1866 |
1 |
|
4 |
4 |
|
|
1868 |
|
1 |
3 |
3 |
|
|
1906 |
1 |
|
4 |
4 |
|
|
1908 |
1 |
|
5 |
4 |
1 |
|
1910 |
1 |
|
6 |
5 |
1 |
|
1918 |
|
1 |
5 |
4 |
1 |
|
1935 |
1 |
|
6 |
5 |
1 |
|
1936 |
1 |
|
7 |
6 |
1 |
|
1939 |
1 |
|
8 |
7 |
1 |
|
1945 |
|
1 |
7 |
6 |
1 |
|
1946 |
|
1 |
6 |
5 |
1 |
|
1948 |
1 |
|
7 |
5 |
2 |
|
1950 |
1 |
|
8 |
6 |
2 |
|
1963 |
|
1 |
7 |
5 |
2 |
|
1965 |
2 |
|
9 |
6 |
3 |
|
1966 |
1 |
|
10 |
6 |
4 |
|
1967 |
2 |
|
12 |
6 |
6 |
|
1968 |
1 |
|
13 |
7 |
6 |
|
1970 |
1 |
|
14 |
7 |
7 |
|
1980 |
1 |
|
15 |
8 |
7 |
|
1982 |
|
1 |
14 |
7 |
7 |
|
1983 |
1 |
|
15 |
8 |
7 |
|
1995 |
|
1 |
14 |
8 |
6 |
|
2001 |
1 |
1 |
14 |
7 |
7 |
|
2003 |
|
1 |
13 |
6 |
7 |
|
2011 |
1 |
|
14 |
6 |
8 |
|
2014 |
1 |
|
15 |
6 |
9 |
|
2015 |
|
1 |
14 |
5 |
9 |
|
2016 |
1 |
1 |
14 |
5 |
9 |
|
2017 |
2 |
1 |
15 |
5 |
10 |
|
2021 |
1 |
|
16 |
6 |
10 |
|
totaal |
28 |
12 |
16 |
6 |
10 |
Van de 28 mensen die ooit geboren zijn met de naam Wagenbuur, zijn er inmiddels 12 weer overleden. In 2021 zijn er voor het laatst mutaties in het aantal mensen geboren met de naam Wagenbuur geweest. De 6 mannen die op het moment leven voeren allemaal hun eigen naam. Van de 10 vrouwen zijn er 3 gehuwd. Die voeren alle drie de naam van hun echtgenoot. De overige 7 vrouwen en meisjes voeren nog hun eigen naam Wagenbuur. In 2021 staan daartegenover ook 3 vrouwen die met een man met de naam Wagenbuur getrouwd (geweest) zijn, die zijn naam voeren. Er zijn 2 vrouwen en één man die vanwege hun huwelijk met een man met de naam Wagenbuur die naam zouden mogen voeren. Maar zij kiezen ervoor hun eigen naam te behouden. Het totaal aantal mensen dat de naam Wagenbuur in 2021 voert is daarom 16, waarvan 13 personen die naam bij hun geboorte hebben gekregen en 3 door hun huwelijk. Dat is toevallig precies evenveel als de 16 mensen die op dit moment leven, die met de naam Wagenbuur geboren zijn.
Geografische verspreiding
In 2021 is de verdeling van het aantal personen dat de naam Wagenbuur sinds geboorte heeft per gebied als volgt:
|
Gebied |
aantal personen |
|
Provincie Utrecht |
10 |
|
Provincie Zuid-Holland |
4 |
|
Provincie Noord-Brabant |
1 |
|
Engeland |
1 |
|
totaal |
16 |
In 2021 is de verdeling van het aantal personen dat de naam Wagenbuur voert per provincie als volgt:
|
Gebied |
aantal personen |
|
Provincie Utrecht |
12 |
|
Provincie Zuid-Holland |
3 |
|
Provincie Noord-Brabant |
1 |
|
totaal |
16 |
