Website

Jacob Wagenbuur

Jacobus Frederik Wagenbuur; zoon van F. Quagebuur en M.Th. van Damme
Geboren in Schoondijke op 3 december 1840 Overleden in Simpang (Indonesië) op 6 december 1868

 

Jacob's korte leven

Jacob wordt geboren op 3 december 1840 in het Zeeuws-Vlaamse Schoondijke. Het is een strenge winter. Enkele dagen na zijn geboorte begint het wekenlang te vriezen. In zijn geboorteakte wordt hij ingeschreven onder de naam Jacobus Frederik Wagenbuur. Die achternaam wordt waarschijnlijk overgenomen uit de geboorteakte van zijn anderhalf jaar oudere broer. Zijn ouders zijn de zeer arme, nog niet getrouwde dagloners, Francies Quagebuur en Maria Theresia van Damme.

Daglonerswoningen in Schoondijke

Als Jacob bijna 2 jaar oud is, trouwen zijn ouders; gratis, vanwege hun behoeftige omstandigheden. Ruim een jaar later, in januari 1844 overlijdt zijn vader al en vier jaar later, in januari 1848 ook zijn moeder. Jacob is dan net zeven jaar en wees.

"Personen behoorende aan het Algemeen Armbestuur,
en zonder ouders of voogden zijnde".

Omdat er in het dorp geen naaste familie is wordt hij met zijn oudere broer direct onder de zorg van het armbestuur van Schoondijke geplaatst. Ze hebben alleen een tante van hun vader in IJzendijke, maar die had jaren eerder hun vader al opgevangen toen die wees werd. Ze was nu weduwe met een eigen groot gezin en werd dus niet voogd van deze twee. Hoewel beide jongens officieel de achternaam "Wagenbuur" hebben, worden zij in het bevolkingsregister opgenomen als Jannes en Jacob Quagebuur.

Schoondijke, Dorpstraat

In het register stond echter met potlood in de kolom "aanmerkingen over tijdelijke afwezigheid" de plaatsnaam "Groede". Nader onderzoek in het bevolkingsregister leerde dat beide jongens daar ook waren ingeschreven! En wel bij het gezin Veuster-Van Damme, een zus van hun moeder. Nu weer onder de naam "Kwagebuur".

Inschrijving Bevolkingsregister Groede, 
Kwagebuur Johannes en Kwagebuur Jacobus.

Er is geen datum van aankomst, maar wel één van vertrek; 4 mei 1854. Het lijkt er op dat de jongens aanvankelijk onder het armbestuur vielen, maar dan toch enkele jaren bij hun tante van moeders kant geweest zijn. 

Groede: hier hebben Jannis en Jacob enkele jaren bij familie gewoond.

Hoe de jongens hun leven in Groede doorbrengen is niet bekend. Naar school zijn ze waarschijnlijk niet geweest. Van de oudere broer is bekend dat hij nooit heeft leren lezen en schrijven. Waarschijnlijk hebben ze gewoon net als hun ouders voor hen bij boeren in de omgeving moeten werken voor de kost. Ook de oom en tante waar ze in Groede in huis zijn verdienen hun kost als arbeiders.

In 1854 heeft de oudere broer van Jacob zich bij de marine gemeld. Waarschijnlijk zijn ze toen bij hun familie in Groede weggegaan. Maar Jacob gaat pas veel later bij de marine en heeft dus waarschijnlijk nog ruim zes jaar in Schoondijke doorgebracht. 

Schoondijke, Ooststraat naar de Markt

Op 8 februari 1861 gaat Jacob (20 jaar oud) in dienst, aanvankelijk voor zijn nummer, maar hij tekent direct voor zes jaar om marinier bij de marine te worden. Hij ontvangt daarvoor een handgeld van 35 gulden. Hij volgt zijn broer, die al in 1855 (op 16 jarige leeftijd) bij de marine ging.

Inschrijving in het archief van de Koninklijke Nederlandse Marine
(Klik voor een groter plaatje)

Signalement in 1861

"Lang: 1 El 5 Palmen 8 Duimen 2 Strepen 
[wat betekent: 1m 58,2cm]

Aangezicht: rond

Voorhoofd: laag

Oogen: grijs

Neus: klein

Mond: klein

Kin: rond

Haar en wenkbraauwen: Lichtbruin

Merkbare teekenen: geene"

Op 1 april 1863 tekent hij voor vier jaar bij (terwijl zijn eerste termijn nog niet eens voorbij was) en krijgt daarvoor 40 gulden. Op 22 september 1864 komt Jacob, die in de marine-archieven bij zijn officiële achternaam, Wagenbuur genoemd wordt, aan in Oost-Indië, op het schip "Helden". Jacob weet dan niet dat hij Oost-Indië niet meer zal verlaten.

De rede van Batavia tussen 1860 en 1870, er was toen nog geen haven.

Het leven van een gewone soldaat in Indië zou erg saai geweest zijn. (Bron: Tempo Doeloe - het oude Indië) Hij mocht niet getrouwd zijn en een "huishoudster" kon hij niet betalen van zijn soldij van 35 cent per dag. Vooral jongeren waren aangewezen op de prostitutie en de drank. Jenever, of, nóg goedkoper, arak, toewak, of sagoweer. Het was dus een weinig hoopvoller leven dan als wees in Zeeuws-Vlaanderen.

Twee soldaten laten een Inlands jongetje sagoweer drinken. Indië rond 1860/70.

Op 14 november 1867 heeft Jacob Wagenbuur "deelgenomen aan de krijgsverrigtingen tot luchtiging van de weerspannige bevolking der kampong Balanipa (Rijk van Mandhar)". Deze kampong ligt op het eiland Sulawesi (destijds Celebes genaamd).

Ligging van Balanipa, waar Jacob aan krijgsverrichtingen deelnam.

Het is niet bekend of Jacob in Balanipa gewond is geraakt, daarvan wordt in het militaire archief geen melding gemaakt, maar een jaar later is hij wel opgenomen in het militaire hospitaal in Simpang, toen dichtbij en nu in Surabaya.

Simpangweg in Surabaya (foto ongeveer 1917).

"Simpang, plaats in Oost-Indië, op het Sundasche eil. Java, resid. en 4 palen [6 km] van Soerabaya, waar men fraaije buitenplaatsen en landhuizen van sommige ingezetenen van Soerabaya aantreft.

Ook heeft men hier een uitmuntend en bij uitstek fraai en groot militair hospitaal, waarin ten minste vier honderd zieken een ruim verblijf en eene voortreffelijke verzorging genieten."

Uit: "Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden; bijeengebracht door A.J. van der Aa, 1847".

De medische zorg stond in 1868 nogal in de kinderschoenen, operaties in Indië vonden zelfs regelmatig buiten (vanwege het goede licht) en vaak met toelating van publiek plaats. Artsen droegen daarbij gewone kleding en werden geholpen door ongeschoolde bedienden.

Voorbeeld van een operatie in de tuin van een militair hospitaal in Nederlands Indië,
foto van rond 1888.

Het marine-archief vermeldt niet aan welke kwaal Jacob Wagenbuur lijdt, het meldt alleen dat hij, drie dagen na zijn 28e verjaardag, "den 6e December 1868 in het hospitaal te Simpang [is] overleden".

De ingang van het hospitaal in Simpang, waar Jacob op 6 december 1868 overleed. Deze foto is van rond 1927. Na de onafhankelijkheid van Indonesië is het ziekenhuis verplaatst en dit gebouw afgebroken.
(Bron: website Universitas Kristen Petra, Surabaya).

En zo eindigt het korte leven van Jacob Frederik Wagenbuur (1840-1868), ogenschijnlijk zonder een spoor achter te laten. Hij had geen vrouw of kinderen. Maar met behulp van archieven, boeken en het Internet was deze kleine reconstructie, meer dan 130 jaar later, mogelijk. En zijn naam leeft door! Eerst in de zoon van zijn broer, Louis Jacobus Fredericus Wagenbuur sr. (1866-1946), die op zijn beurt zijn zoon Louis Jacobus Fredricus Wagenbuur jr. (1906-1963) noemde, van wie de kleinzoon naar hem genoemd werd in de namen Markus Jacobus Frederikus Wagenbuur (1965-). En dat is de schrijver van deze website.