Terug...
Francies Quagebuur en Maria van Damme
|
Franciscus Quagebuur;
|
||
|
Geboren in Groede Overleden in IJzendijke |
|
|
|
|
||
|
Gehuwd in IJzendijke |
 
|
|
|
|
||
|
Maria Theresia van Damme; dochter van J.J. van Damme en A. Descamp |
||
|
Geboren in Oostburg Overleden in Schoondijke |
|
|
Kinderen:
- Zoon: J.F. Wagenbuur (1839-1918)
- Zoon: J.F. Wagenbuur (1840-1868)
Het leven van Francies Quagebuur
Francies Quagebuur is de persoon die aan de wieg van de familie Wagenbuur staat. Hoewel hij zelf niet zo heette en zich waarschijnlijk ook nooit zo genoemd heeft (slechts in enkele aktes van de burgerlijke stand wordt hij Wagenbuur genoemd) is hij wel de reden dat er een familie Wagenbuur is, wat eigenlijk niet had mogen gebeuren omdat het bijna zeker is dat zijn vader Lucas van Loock was en dus zowel Francies als al zijn nageslacht Van Loock hadden moeten heten.
Groede (in 2002) hier is Francies Quagebuur in 1805 geboren.
Geboorte van Francies Quagebuur
Francies is bij zijn geboorte niet aangegeven bij de burgerlijke stand. Dat staat in zijn huwelijksakte en het is echt waar. Alle geboorteaktes van Groede van 1800 tot 1806 zijn daarvoor nagekeken. Geen van daar de geboren kinderen kan Francies zijn. Zijn geboortedatum moeten we dus uit secundaire bronnen proberen te reconstrueren. Maar die bronnen spreken elkaar allemaal tegen. Zijn geboorteplaats is wel altijd Groede (in Zeeuws-Vlaanderen), maar de geboortejaren verschillen nogal. Soms is een datum overduidelijk fout. Zoals de datum in het certificaat van de Nationale Militie, waar alleen het jaartal 1806 wordt opgenomen. Dat kan helemaal niet, omdat zijn moeder in 1805 is overleden. Soms is een jaartal zeer onwaarschijnlijk, zoals bij een inschrijving in de burgerlijke stand, waar 1800 staat, als zijn moeder net 16 is. De meeste aktes van de burgerlijke stand die een leeftijd van Francies bevatten duiden op een geboorte in het jaar 1802. Maar toch is ook dat niet waarschijnlijk. De belangrijkste bron voor zijn geboorte is de overlijdensakte van Maria Quagebuur, zijn moeder. Ze overlijdt pas 21 jaar oud op 27 augustus 1805 in Groede, dat in die tijd tot de Franse Republiek hoorde en waar destijds een andere kalender gevoerd werd. Ze stierf daarom op "9 Fructidor in het dertiende jaar der Franse Republiek". Groede staat overal als geboorteplaats van Francies genoteerd. Zijn moeder stierf in het huis van Jannis Adriaansen, een gereformeerd "klein landman", die geen bloedverwant van haar was, maar haar werkgever geweest kan zijn.
Het bevolkingsregister van 1834 toont dat Jannis Adriaansen dan nog steeds in Groede woont. Alleen dochter Neeltje leefde in 1805 al. Opvallend is dat de eerste dochter die geboren werd, ná het overlijden in 1805 in zijn huis van Maria Quagebuur, ook Maria heet.
Een belangrijke doodsoorzaak van jonge vrouwen in die tijd was een bevalling. En het lijkt zeer aannemelijk dat dit inderdaad ook haar doodsoorzaak was, meerdere bronnen geven aan dat Francies in augustus geboren is, één bron zelfs op 25 augustus, zeer waarschijnlijk dus van het jaar 1805, twee dagen vóór het overlijden van zijn moeder en waarschijnlijk in dat zelfde huis van Jannis Adriaansen.
Uit de overlijdensakte van Maria Quagebuur, moeder van Francies Quagebuur
Hoewel in de overlijdensakte van Maria Quagebuur staat dat ze “huijsvrouwe van Lucas van Locq” was, wat niets minder dan echtgenote betekende, is nergens in Zeeuws-Vlaanderen een huwelijksakte van de twee te achterhalen. Omdat haar kind Francies later de naam van zijn moeder krijgt en niet die van zijn vader, lijkt het erop dat zijn ouders nog pas samenwoonden of nog alleen voor de kerk gehuwd waren en het van een officieel wettelijk huwelijk niet meer kon komen door de vroege dood van Maria Quagebuur. Dit was niet ongebruikelijk, Maria was zelf ook geboren vóór het officiële huwelijk van haar ouders. Lucas van Loock, (zoals hij in de meeste andere bronnen genoemd wordt) de meest aannemelijke vader van Francies, heeft blijkbaar de zorg voor het kind niet op zich genomen. Van Lucas is bekend dat hij daarna nog twee keer wél voor de burgerlijke stand gehuwd is en naast Francies nog drie kinderen krijgt, waarvan er overigens maar één blijft leven. Opvallend is dat hij zijn eerste dochter, die in 1806 geboren is, Maria noemt, een eerbetoon? Dat is mogelijk, hoewel de moeder van dat kind ook Maria heet, dus ze kan ook gewoon naar haar moeder genoemd zijn. Zou Francies al in 1802 geboren zijn, dan was zijn moeder nog drie jaar met Lucas van Loock getrouwd geweest en was hij dus door beiden verzorgd. Dan had hij ongetwijfeld daarom de naam Van Loock gekregen. Nemen we aan dat hij in 1805 geboren is, dan heeft Lucas van Loock hem nooit verzorgd en is het dus veel logischer dat hij later de naam van zijn moeder aanneemt.
Jeugd van Francies Quagebuur
Nu we hebben geconcludeerd dat het het meest waarschijnlijk is dat Francies op 25 augustus 1805 in Groede geboren is, willen we natuurlijk meer van hem weten. Maar dat is zeer moeilijk te achterhalen. Wat we kunnen vaststellen is dat de jongen wees was, geboren uit een katholieke moeder, in een protestant gebied en naar aan te nemen valt straatarm. Zijn waarschijnlijke vader heeft nooit naar hem omgekeken. Zijn tante en oma (zus en moeder van zijn moeder) woonden volgens de latere boeken van Schoondijke (periode 1824-1834) ook al in 1805 in het naburige dorp Schoondijke, maar er waren nog geen bevolkingsregisters rond 1805 en er waren ook geen armenregisters waar Francies in zou kunnen staan. Wel is er een lijst van de bevolking van Groede van 1813, maar die meldt alleen de bewoners van boven de twaalf jaar en dat is hij dan nog niet, maar hoogstwaarschijnlijk woonde Francies toen ook al niet meer in Groede.
De allereerste schriftelijke vermelding van Francies Quagebuur vinden we in Schoondijke in een van de eerste bevolkingsregisters van die stad, gedateerd 1834, maar waarin ook gegevens van veel latere datum staan. Hij is dan 29 jaar oud.
Bevolkingsregister Schoondijke
1834
naam: Quagebuur voornaam: François beroep:
Boereknecht religie: id(em, Roomsch) huwelijkse
staat: id(em, ongehuwd) geboren: Groede Aug. 1800
laatst gewoond: Groede aangekomen: october
1800
Aanmerkingen: vertr(okken) 16 Nov. 1835 bij de Wilde
In dit boek staat hij vermeld als inwonend bij de roomse boer J.B. de Bruijckere, als “Boereknecht”. Hij zou geboren zijn in Groede in augustus 1800 en in de gemeente Schoondijke zijn komen wonen in oktober 1800. Waarschijnlijk moeten we hier toch 1805 voor lezen, zijn geboortejaar, en is hij als baby van twee maanden in Schoondijke bij zijn tante en oma terechtgekomen. Er staan veel fouten in dit register. Het was nieuw en veel van de gegevens die aan de bewoners gevraagd werden wisten ze zelf helemaal niet. Dat was nooit belangrijk geweest.
Dat Francies met zijn tante contact had blijkt uit de vertrek-vermelding in ditzelfde register. Op maandag 16 november 1835 vertrekt Francies Quagebuur en er staat “bij de Wilde”. Hij bevindt zich dan dus bij zijn tante Catharina Quagebuur, die met Arnout de Wilde getrouwd was en die nog altijd in Schoondijke woonde. Helaas blijkt uit het bevolkingsregister van Schoondijke bij de inschrijving van het gezin De Wilde weer niet dat Francies Quagebuur bij hen inwoonde. Hij wordt daar niet genoemd. Hij verdwijnt dan ook weer uit het zicht.
Drie en een half jaar later, op zaterdag 11 mei 1839, meldt Francies Quagebuur zich ineens bij de burgemeester van IJzendijke (zo’n 10 kilometer van Schoondijke) om de geboorte van zijn eerste zoon aan te geven. In het bevolkingsregister van IJzendijke komt hij op dat moment niet voor, net zo min als zijn vriendin en de moeder van zijn kind: Maria van Damme. Net als zijn moeder is Francies Quagebuur nog niet wettelijk getrouwd als hij zijn kind krijgt. Waarschijnlijk heeft hij op dat moment geen enkel schriftelijk bewijs van zijn identiteit. Zijn geboorte was immers niet ingeschreven in de burgerlijke stand (zo wordt jaren later in zijn huwelijksakte gemeld) en omdat hij ook niet in de stad IJzendijke was ingeschreven kon de burgemeester ook niet op het bevolkingsregister teruggrijpen. Burgemeester J. Brevet is dus zeer waarschijnlijk op het gehoor afgegaan voor de naam van Francies. Van “Francies Quagebuur” maakte hij “Franciscus Wagenbuur”, hij verschuift daarmee de k-klank aan het begin van de achternaam ten onrechte naar het slot van Francies’ voornaam en maakt er Franciscus van. Een betrekkelijk kleine vergissing met grote gevolgen. Francies kon de fout zelf niet ontdekken, daar in de akte wordt gemeld dat hij “verklaarde niet te kunnen schrijven, als hebbende zulks niet geleerd.” Getuige Bartel Verspulle, schoenmaker, die wel ondertekent, merkt ook niets onregelmatigs op, niet zo gek, als je beide namen in de Zeeuws-Vlaamse tongval uitgesproken hoort, hoor je nauwelijks verschil: Franciscus Wagenbuur, of Francies Quagebuur klinken dan bijna gelijk.
Het
voormalig Stadhuis van IJzendijke in 1992.
Hier werd in het bijzijn van Francies Quagebuur op 11 mei
1839 de naam Wagenbuur voor het eerst opgeschreven.
Op donderdag 18 juni 1840 worden Francies Quagebuur en Maria van Damme beiden ingeschreven in het bevolkingsregister van Schoondijke. Ze komen die dag uit IJzendijke en gaan inwonen bij de hervormde boer Joos Craaijmes. Er staat bij dat ze ongehuwd zijn en van hun zoon, die officieel Johannes Franciscus Wagenbuur heet, wordt helemaal geen melding gemaakt. Maar die is dan ook pas een goed jaar oud en in de eerste registers van de burgerlijke stand werden kinderen onder de 12 nog niet zo belangrijk gevonden. Francies wordt nu ook hier Franciscus genoemd.
| naam | voornamen | beroep | godsdienst |
| Quagebuur | Franciscus | arbeider | Roomsch |
| Damme | Maria Theresia | arbeidster | idem |
| burgerlijke Staat |
geboren | laatst gewoond |
aangekomen | vertrokken | naar/van |
| ongehuwd | Groede 25 Aug 1802 | IJzendijke | 18 Juni 1840 | 12 Juni 1842 | IJzendijke |
| idem | Oostburg 16 Sept 1809 | id(em) | 18 Juni 1840 | 12 Juni 1842 |
Op vrijdag 4 december van datzelfde jaar 1840 komt Francies naar het gebouw dat als stadhuis van Schoondijke dienst doet. Een tweede zoon is geboren. Waarschijnlijk heeft hij ditmaal een uittreksel van de geboorteakte van zijn oudste zoon bij zich. Hoe laat zich anders verklaren dat ook de burgemeester van Schoondijke nu niet Quagebuur maar Wagenbuur opschrijft? Francies is nota bene wél in de burgerlijke stand van het dorp Schoondijke ingeschreven als Francies Quagebuur, maar dat wordt blijkbaar niet gecontroleerd. Tweemaal exact dezelfde fout is wel heel toevallig. Het lijkt meer aannemelijk dat de naam Wagenbuur uit de akte van 1839 werd overgenomen. Hoewel nu -anders dan in die akte- zijn voornaam wél correct als Francies wordt weergegeven.
Het landschap in Zeeuws-Vlaanderen tussen Schoondijke en IJzendijke
Tot zondag 12 juni 1842 blijft het gezin, met nu twee kinderen, in Schoondijke wonen. Op die dag vertrekken ze volgens de boeken van het jaar 1834(!) van Schoondijke weer naar IJzendijke. De registers van de burgerlijke stand zijn inmiddels zo ingeburgerd dat ze in IJzendijke nu ook op dezelfde dag netjes in de boeken verschijnen. Aangekomen op 12 juni 1842: het gezin Kwaadgebuur(!). Het lijkt er even op dat het ze financieel wat beter gaat. Nu staan ze als gezin alleen in één huis gemeld. In de wijk A, huisnummer 4. Ook beide zoontjes hebben volgens dit register de achternaam Kwaadgebuur. Maar niet alleen dat is verkeerd, ook aan de geboortedata van de vier personen schort hier en daar wel het een of andere gegeven. Maar duidelijk mag zijn dat Francies Quagebuur zijn naam wel degelijk met een k-klank uitsprak, anders had hier wel “Wagenbuur” gestaan, een naam die immers in IJzendijke in de boeken al voorkwam. "Franciscus Kwaadgebuur" en Maria van Damme worden nu ook als gehuwd vermeld. Maar dat was nog niet zo, ze trouwden officieel pas in november van het jaar dat ze aankwamen, 1842, maar blijkbaar noemden ze zichzelf al wel getrouwd.
Inschrijving Bevolkingsregister IJzendijke 1842-1844
Francies Quagebuur en Maria van Damme trouwen in hetzelfde gemeentehuis waar de naam Wagenbuur ontstond. Maar in de huwelijksakte van donderdag 10 november 1842, ook nu opgemaakt door burgemeester J. Brevet, staat als achternaam Kwaadgebuur vermeld. Consequent doorgevoerd: zelfs de moeder van Francies wordt Maria Kwaadgebuur genoemd. Ook wordt gemeld dat Francies in de registers van de burgerlijke stand niet is ingeschreven en dat hij ook geen getuigen kan voortbrengen die iets over zijn afkomst kunnen verklaren. Vreemd, daar zijn tante Catharina Quagebuur nog altijd in Schoondijke woont, en dat is vlakbij. Uit de huwelijksbijlagen blijken nóg twee dingen, ten eerste hoe het gezin er financieel werkelijk aan toe is. Er is namelijk een verklaring dat ze “zich in zoodanige bekrompen omstandigheden bevinden, dat (…) zij mitsdien ter zake van hun voorgenomen huwelijk gratis en zonder betaling van zegel- en legeskosten behooren te worden bediend” en dit op voorspraak van onder andere Bartel Verspulle, de schoenmaker, die blijkbaar een bekende van Francies is, want hij was ook getuige bij de geboorte van zijn oudste zoon. Het tweede dat blijkt is dat men het met die achternaam niet zo nauw nam. Bartel Verspulle let net zo min op als de burgemeester van IJzendijke, want in deze verklaring staat weer Francies Quagebuur, in de huwelijksakte staat Franciscus Kwaadgebuur en zowel getuige Bartel Verspulle als burgemeester Brevet hadden in 1839 dus ook al eens een akte met Franciscus Wagenbuur onder ogen gehad!
Omdat Francies Quagebuur en Maria van Damme kort daarvoor nog in Schoondijke hadden gewoond moest ook in die gemeente het voorgenomen huwelijk afgekondigd worden. Hoewel ze in Schoondijke altijd onder de naam Quagebuur waren ingeschreven geweest, verklaarde de burgemeester van Schoondijke nu schriftelijk dat tegen het voorgenomen huwelijk van “Franciscus Kwaadgebuur” geen bezwaar was.
Het was geen wonder dat ze nog steeds arm waren. Ze moesten hun kost verdienen met het zich per dag aan de boeren als landarbeider verhuren. Ook Maria Theresia van Damme was van zeer arme komaf. In deze huwelijksakte staat zelfs dat haar moeder “in de Ommerschans” is overleden. De Ommerschans ligt in Overijssel (in de Gemeente Ommen) en dit was destijds een begrip. “De Ommerschans” was een bedelaarskolonie en was een inrichting waar veroordeelde bedelaars gevangen zaten, officieel om heropgevoed te worden, in de praktijk leek het meer op een gevangenis.
Uiterlijk van Francies Quagebuur
We kunnen door één van de huwelijksbijlagen een indruk krijgen van het uiterlijk van Francies Quagebuur. In het certificaat van de "Nationale Militie" waarin wordt verklaard dat de bruidegom zijn dienstplicht netjes heeft vervuld, staat een signalement. Overigens hoefde Francies niet in dienst omdat hij het nummer 13 had toegewezen gekregen, dat werd uitgeloot.
 |
SIGNALEMENT
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Op maandag 15 mei 1843, nauwelijks een half jaar na het huwelijk, vertrekt het gezin uit IJzendijke alweer naar Schoondijke. Maar in de boeken daar lijken ze toch weer niet voor te komen. In het register van Schoondijke over de periode 1830-1861 staan wel Jannis Quagebuur en Jacob Quagebuur als inwoner gemeld. Dat zijn hun zoontjes die volgens hun geboorteakten in de burgerlijke stand toch echt Johannes Franciscus Wagenbuur en Jacobus Frederik Wagenbuur heten, dit moet een vermelding van ná 1848 zijn, als beiden wees zijn geworden en alleen door het leven gaan.
De eerstvolgende schriftelijke vermelding van Francies Quagebuur is namelijk een half jaar na zijn huwelijk, op donderdag 11 januari 1844, als zijn overlijden op die dag in Schoondijke wordt vermeld in zijn overlijdensakte. Nu staat er wel weer keurig Francies Quagebuur. Hij is maar ruim een jaar officieel getrouwd geweest met zijn Maria van Damme, die vier jaar na hem ook al overlijdt in Schoondijke. Op 4 januari 1848 om precies te zijn en ook in haar overlijdensakte staat “echtgenote van Francies Quagebuur”. Hun nog altijd jonge zoontjes Johannes Franciscus Wagenbuur, oud 8 jaar, en Jacobus Frederik Wagenbuur, oud 7 jaar blijven, zoals hierboven al genoemd, achter als wezen.
Schoondijke met molen en
paard en wagen in 1929.
(Overigens was deze molen er in de tijd van Francies nog
niet, wel een andere molen, maar die is in 1959 gesloopt)
